Ο Λουκιανός σε επίγραμμά του αναφέρει : “Ζωγραφική εστί σιγώσα ποίησης, ποίησης δε, φθεγγομένη ζωγραφία”Ποια είναι η γνώμη σας ;Κοιτάξτε, και η μουσική και η ποίηση και η ζωγραφική και ο χορός και το θέατρο είναι το ίδιο πράγμα. Απλώς έχει άλλη γραφή, άλλη γραμματική. Δηλαδή στη ζωγραφική υπάρχουν τρία χρώματα, όλα όσα βλέπουμε είναι τρία : το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε, αυτά κάνουν τους συνδυασμούς όλων. Στη μουσική υπάρχει η οκτάβα π.χ., στο χορό μια σειρά από βηματισμούς. Επομένως αλλάζει η γραμματική. Επάνω στο θέμα της “γραμματικής” κάνω ένα βιβλίο τώρα το οποίο συγκεντρώνει την πείρα που έχω από την Σχολή Καλών Τεχνών. Επί 35 χρόνια είχα 50-80 μαθητές κάθε χρονιά και βελτίωνα συνέχεια τον τρόπο του να μεταδίδω μερικές γνώσεις. Διαπίστωσα ότι το μόνο που διδάσκεται σ' όλα αυτά είναι η γραμματική.Όπως τη διδάσκεται κάποιος στο σχολείο κι έπειτα ο ένας γίνεται ας πούμε δύτης κ ι ο άλλος έμπορος.Δεν έχει δηλαδή καμία σχέση, αλλά μπορεί και οι δύο να το έχουν αυτό. Επομένως αυτό που γράφει ο Λουκιανός είναι μια ποιητική έκφραση από μόνη της η ίδια, κατά βάθος είναι το ίδιο πράγμα.Ρώτησαν μάλιστα κάποια φορά τον Καλομοίρη τι είναι η μουσική και απάντησε : “Ποίηση είναι. Όπως κάνεις ένα ποίημα, απλώς το διατυπώνεις διαφορετικά”.Επομένως όλα αυτά το ίδιο είναι, ανθρώπινη έκφραση, κι ο καθένας έχει ένα ταλέντο ιδιόμορφο να καλύπτει το ένα ή το άλλο ανάλογα.Εσείς ασχολείστε και με ποίηση.
Από πότε γράφετε και τι είναι για σας η ποίηση ; Κανείς δεν ξέρει. Κοιτάξτε, κάπου έγραφα ότι από τη στιγμή που ξέρεις τι είναι η ζωγραφική και τι ποίηση, τελείωσες. Χάνεται η μαγεία; Τελείωσες ! Δηλαδή, κανείς δεν ξέρει. Εξ' άλλου το μυστικό αυτό είναι, ότι δεν ξέρεις τι είναι αυτό το πράγμα και μένει ανοικτό μονίμως. Γι' αυτό αλλιώς γράφει ο Ελύτης, αλλιώς ο Παπαδόπουλος κι αλλιώς γράφω εγώ. Επομένως είναι κάτι που δεν έχει τρόπο να το διατυπώσεις.Λέει ο Μπράκε : “Να αρκείσαι στην ανακάλυψη και να αποφεύγεις την εξήγηση”. Αυτοί που κάθονται και εξηγούν τα έργα τους κάνουν λάθος μεγάλο. Ένα έργο είναι πολυδιάστατο κι ο καθένας βλέπει μέσα σ' αυτό ό, τι θέλει. Ο καθένας βλέπει τη φάτσα του στην ουσία, ένας καθρέφτης είναι. Σαν αναγνώστες προβάλλουμε πράγματα δικά μας στο έργο; Ναι, προβάλλεις τον εαυτό σου μέσα εκεί, γι' αυτό όποιος μπορεί και καλύπτει περισσότερα είδωλα, αυτός θεωρείται και καλύτερος, πιάνει ας πούμε περισσότερα πράγματα. Στην ποιητική συλλογή σας που έχει τίτλο “Η Νύχτα” , η λέξη νύχτα με διάφορες μορφές εμφανίζεται συχνά στα ποιήματα. Εκτός από κυριολεξία και ενδεχόμενα και σαν χρόνο έμπνευσης, συμβολίζει κάτι ιδιαίτερο για σας η νύχτα ; Η νύχτα για μένα, είναι κάτι πολύ μυστηριώδες, το σκοτάδι - το μαύρο δηλαδή - είναι μυστηριώδες και το οποίο με εκφράζει, όπως με εκφράζει το κίτρινο. Αλλά δεν μπορώ να ερμηνεύσω γιατί γίνεται αυτό. Δεν μπορώ να το ερμηνεύσω. Μια ιδιαίτερη έλξη θα λέγαμε… Προς τα εκεί με πάει, εγώ δεν είμαι επαγγελματίας, δεν μπορεί να είσαι επαγγελματίας καλλιτέχνης, είναι οξύμωρο. Ειδικά στην ποίηση. Βέβαια εγώ δεν λέω ότι είμαι ποιητής, δεν λέω τίποτε, ούτε μ' ενδιαφέρει καν. Τα γράφω και τα μοιράζω κιόλας. Όποιος θέλει παίρνει, τα έχω εκεί σ' ένα κουτί και συνέχεια γράφω και μου δίνει πολύ μεγάλη ευχαρίστηση. Για να γράψεις ένα ποίημα χρειάζεται πολύ μεγάλη συγκρότηση, θέλει ικανότητα έκφρασης μεγάλη, ισορροπία, πολλά πράγματα. Θα συνιστούσα δηλαδή σε όλους, άσχετα αν τα δημοσιεύουν, αν είναι διάσημοι ή μη δεν έχει σημασία αυτό, συνιστώ σε όλους να γράφουν ποιήματα διότι εκτονώνονται εσωτερικά, άσχετα αν είναι καλά ή όχι.
Ποιους θα λέγατε ότι είναι οι αγαπημένοι σας ποιητές; Ο Καρυωτάκης είναι μέσα σ' αυτούς;Ναι, ναι ! Όχι επειδή είναι ο μεγαλύτερος.. O καθένας έχει κάποιους αγαπημένους για προσωπικούς λόγους. Δεν ξέρω, εγώ δεν είμαι ειδικός, απλώς ο Καρυωτάκης είναι ένας πάρα πολύ καλός ποιητής, με ακουμπάει πάρα πολύ, δηλαδή βρίσκω ότι υπάρχουν τέσσερα ποιήματα μέσα στη συλλογή του, ειδικά στα ελεγεία και σάτιρες υπάρχουν 3-4 ποιήματα.. Δεν είναι τυχαίο δηλαδή ότι ένας άνθρωπος έζησε το '25 κυρίως, πέθανε το '32-'34 ακόμη βγαίνει και συζητιέται και διαβάζεται και συγκινεί.
Μου έκανε εντύπωση το ποιήμά σας “Eυαισθησία” γιατί έχει κοινά στοιχεία με το ποίημα του Καρυωτάκη που λέει : “Τεντωμένες χορδές στον αέρα…Κιθάρες ξεχαρβαλωμένες, λέει…
Έχετε δίκιο. “Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες / κιθάρες. Ο άνεμος όταν περνάει / στίχους, ήχους παράξενους ξυπνάει / στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες” Ναι, ναι ! O Καρυωτάκης μου αρέσει πάρα πολύ. Εκλεκτική συγγένεια ; Είναι ψυχοσύνθεση παρόμοια. Δεν μπορώ να πω για άλλον πολύ πολύ. Αυτός μ' αρέσει γιατί είναι καίριος, μπαμ λέει αυτό που θέλει και το λέει με πολύ δύναμη. Είναι και πικραμένος πολύ και πεισιθάνατος πολύ, μ' αρέσει, δεν έχει εξηγήσεις.
Σίγουρα ! Να επανέλθω και πάλι στα μοτίβα των ποιημάτων σας κι ένα από αυτά είναι η θάλασσα. Μιλήστε μας για τη θάλασσα, τη σχέση σας με τη θάλασσα στην ποίηση και στη ζωγραφική, τι ενέργεια έχει η θάλασσα για σας ; Ίσως η θάλασσα ήταν το λίκνο το δικό μου λιγάκι. Έζησα μέσα στη θάλασσα, η Χαλκίδα είναι μέσα στη θάλασσα. Ήμουν χωμένος μέσα στη θάλασσα. Κολυμπούσα από 6 ετών, βουτιές στην παραλία, γνώριζα τον βυθό πιο καλά απ' τη στεριά. Επομένως ξέρω και πως είναι η θάλασσα από μέσα. Δηλαδή ο κόσμος βλέπει μια επιφάνεια τεράστια, αλλά ξέρεις τι υπάρχει κι από κάτω ; Ήμουν ψαροτουφεκάς, έχω βάρκες, πράγματα κ.λ.π. Είχα πάθος μ' αυτά όλα, σας έχω δείξει τη συλλογή κοχυλιών που έχω ; Ξέρω, μία απ' τις μεγαλύτερες. Θα σας την δείξω. Η θάλασσα είναι, πώς να σας πω… όπως είναι το έμβρυο μέσα στην κοιλιά της μάνας του, το υγρό αυτό. Μέσα εκεί έτσι είναι και ο άνθρωπος, είναι το φυσικό του περιβάλλον. Γι' αυτό έχω γράψει πολλά ποιήματα. Κοιτάξτε, δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής όπως σας λέω, μ' αρέσει πάρα πολύ να γράφω κι έχω και πολλά ανέκδοτα. Θα ξαναβγάλω πάλι το βιβλίο με τα ποιήματα σε βελτιωμένη έκδοση και θα έχει όλ' αυτά μέσα. Μου είναι πολύ ευχάριστο, εκτονώνομαι με την ποίηση και μετά τα χώνω εκεί. Αλλά εκεί τα βρήκαν και τα δημοσίευσαν.
Τα περισσότερα ποιήματά σας είναι ολιγόστιχα, έχετε κάποια προτίμηση στις λιτές φόρμες ; Μ' αρέσει. Τα χάικου π.χ. που είναι μικρά αλλά πολύ έντονα.
Τι λειτουργεί σαν ερέθισμα δημιουργίας για τον ποιητή Μυταρά και τι για τον ζωγράφο ; Και πως το ερέθισμα μετασχηματίζεται σε τέχνη στην κάθε περίπτωση ; Είναι διπλή ας το πούμε έτσι διάθεση. Ήθελα πάρα πολύ να κάνω και μουσική, αλλά δεν ξέρω να γράψω, δεν ξέρω τις νότες. Ο γιός μου είναι μουσικός αλλά δεν ασχολούμαι μ' αυτό, όπως δεν ασχολούμαι με τον χορό ας πούμε. Στο θέατρο μόνο κάνω σκηνογραφίες και τέτοια. Είναι ανεξήγητα αυτά. Οι περισσότεροι έχουν μια φιλοδοξία ότι εγώ είμαι ένα άτομο που εκφράζομαι με ήχους ή με ποίηση και γι' αυτό κάνω αυτό και με εντυπωσιάζει η μόλυνση του περιβάλλοντος και θέλω να χτυπήσω…. Αυτά είναι λάθος όλα. Πρέπει να γράφεις ότι σου έρχεται στο μυαλό, κι ότι ζωγραφίζεις να σου έρχεται αυθόρμητα ειδάλλως είναι ψέμα και το ψέμα σ' αυτά είναι καθοριστικό, δηλαδή τα εξαφανίζει, δεν αξίζει να υπάρχουν άμα είναι ψέμα.
Έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις για τον τρόπο που γνωστοί ζωγράφοι χρησιμοποιούν τον λόγο, μια από αυτές θεωρεί ότι “τα κείμενά τους είναι ωραία γιατί είναι αλλιώς ωραία, περιέχουν κάτι από το υλικό της τέχνης του ζωγράφου το οποίο ζωοποιεί. Μια ιδιαίτερα παραστατική διάσταση, διοχετευμένη στη γλώσσα”.Ποια είναι η γνώμη σας ; Δεν ξέρω αν αυτό γίνεται από πολλούς ζωγράφους, ξέρω όμως ότι τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα για τέχνη τα έχει γράψει ο Τσαρούχης. Το βιβλίο , απ' όπου και η άποψη που σας ανέφερα προηγούμενα, αναφερόταν σε θεωρητικά κείμενα γνωστών ζωγράφων μεταξύ των οποίων και εσείς… Ναι, έχω γράψει πάρα πολλά, δεν είναι μόνο τα ποιήματα, εμείς αναφερόμαστε στα ποιήματα επειδή είναι πιο καθαρή δημιουργία, αλλά τα βιβλία που έχω γράψει τα οποία είναι τουλάχιστον 7-8, ήταν επιφυλλίδες, ήταν κείμενα που κατά καιρούς είχαν δημοσιευθεί και γίνανε βιβλία. Δεν είμαι συγγραφέας, δεν έχω γράψει κάτι, ένα διήγημα, μολονότι αν καθόμουν κάτι θα έκανα, αλλά μ' ενδιαφέρουν οι μελέτες, όλα αυτά είναι μελέτες, ειδικά ένα απ' αυτά το θεωρώ πολύ καλό είναι “το μοντέλο της βίας στα μέσα μαζικής επικοινωνίας”, το οποίο είναι μια έρευνα. “Το μοντέλο της οικολογίας” πάλι και είναι μέθοδοι για να κάνεις ένα εικαστικό έργο, αλλά με εννοιολογικό περιεχόμενο, κάτι που δεν έχει ερευνηθεί και πολύ στην Ελλάδα.Αυτά έχουν κρατηθεί όλα, υπάρχουν στον Καστανιώτη τα βιβλία αυτά όλα. Υπάρχει το “μη μιλάς πολύ για τέχνη” που είναι μια σειρά από κείμενα, υπάρχει το “ο σκύλος δαγκώνει” που είναι μια σειρά από επιφυλλίδες και διάφορα ρητά. Κάθε τόσο βγαίνει ένα βιβλίο, αλλά εκείνο που πιστεύω ότι θα ήταν πολύ σημαντικό, είναι αυτό το “10 μαθήματα τέχνης” όπου συγκεντρώνω την εμπειρία που έχω από την διδασκαλία 35 ετών χωρίς να έχω βοηθήματα σ' αυτό το βιβλίο, είναι δικές μου εμπειρίες, οι οποίες είναι όμως σωστές, δηλαδή κι αυτό που λέω είναι σωστό, λέω κάθε στιγμή “μην πιστεύετε ότι αν τα μάθετε αυτά, μάθατε ζωγραφική, πρέπει να έχεις και ταλέντο”.Πολλοί ποιητές γράφουν με κύριο όπλο τους τις εικόνες, σαν παράδειγμα σας αναφέρω τον Γιάννη Κοντό που έχετε και μια φιλία απ' ότι γνωρίζω. Το τελευταίο βιβλίο που βγαίνει έχει πολλά κείμενα δικά του. Αυτή η τεχνική στην ποίηση μπορούμε να πούμε ότι έρχεται πιο κοντά στον τρόπο έκφρασης ενός ζωγράφου ; Όχι. Απλώς όπως συγκινείται από τη δύση του ήλιου κι από ένα λουλούδι, κι από μια γυναίκα που περνάει, συγκινείται κι από τη ζωγραφική μου. Δηλαδή ένα ερέθισμα είναι, το οποίο του πάει και γράφει συχνά. Έχει γράψει πολλά κείμενα. Έχω 6 κείμενα μέσα στο βιβλίο αυτό, μεγάλα, που ερμηνεύουν και τη ζωγραφική μου. Και ο ίδιος λέει, ποιητικά όμως, εγώ προτιμώ την ποιητική προσέγγιση του έργου παρά την καλολογική, η οποία λέει γιατί έγραψα αυτό κι από πού επηρεάστηκα, αυτά δεν έχουν και πολλή σημασία. Οι διάφοροι κοινωνικοί προβληματισμοί γίνονται το περιβάλλον στη ζωγραφική σας, όπου η τέχνη αναδεικνύεται ενώ παράλληλα αναδεικνύει ; Ήμουν βαθύτατα πολιτικό άτομο, γι' αυτό τα κείμενα που έχω γράψει στις επιφυλλίδες δεν αναφέρονται τόσο σε τέχνη όσο σε κοινωνικά προβλήματα. Έχω πάρει και πάρα πολύ άσχημες επιστολές από βουλευτές και τα ‘χουν κοπανήσει κατά καιρούς. Είμαι βαθύτατα κοινωνικό άτομο όχι πολιτικοποιημένο, δηλαδή ίσως πολιτικοποιημένο αλλά ανεξάρτητο, δεν έχω κόμμα και τέτοια και κάθε φορά που μ' ενοχλεί κάτι, πιάνω και το ζωγραφίζω ή το γράφω.Π.χ. επί δικτατορίας είχα κάνει μια πολύ μεγάλη σειρά έργων εναντίον της δικτατορίας και μου λέει, καλά τα έκανες τότε ; Τα έκανα λέω 1ον διότι μου πατήσαν τον κάλο και 2ον γιατί δεν είχα καταλάβει πόσο επικίνδυνο ήταν να το κάνω αυτό τότε. Μετά κατάλαβα πόσο επικίνδυνο ήταν, αλλά είχε περάσει η δικτατορία, ή τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, γιατί μετά σταμάτησα, όχι γι' αυτόν το λόγο, μου πέρασε αυτό, έκανα άλλα θέματα. Επομένως είμαι πολιτικοποιημένο άτομο, αλλά λέω ότι εγώ είμαι σταθερός σε κάποιες αρχές πολιτικές, κοινωνικές, αυτοί αλλάζουν κάθε μέρα.
Στη ζωγραφική σας έχετε ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης του προσώπου και κυρίως σε 3 βασικά χαρακτηριστικά, μάτια, μύτη και χείλη. Η τεχνική αυτή είναι ένας τρόπος να μας δείξετε τι προσέχετε κυρίως σε ένα πρόσωπο ; Ε, άμα τα αφαιρέσουμε κι αυτά δεν έχει τίποτε άλλο. Πέρα απ' αυτό όμως, εκείνο που έχει σημασία στη ζωγραφική δεν είναι τόσο ένα πρόσωπο, όσο ο τρόπος οργάνωσης του πίνακα, αυτό το χρησιμοποιώ σαν στοιχείο, απλώς μου πάει αυτό και μ' αρέσει και το βάζω.
Το βιβλίο σας “η σκηνογραφία της ζωγραφικής” περιέχει πολλές γυναικείες φιγούρες που κάποιες απ' αυτές εκφράζουν μια τρυφερότητα και μια ρομαντική διάθεση. Μέσα από αυτές εκφράζετε γυναίκες του σήμερα, ή γυναίκες που η παρουσία τους στιγμάτισε τη ζωή σας ; Η γυναίκα μία είναι. Τι παλιά, τι καινούργια, τι στιγμάτισε, τι δεν στιγμάτισε, αυτές τις βλέπω παντού, μ' αρέσουν σαν μορφές. Όταν ζωγράφιζα στη δικτατορία, δεν είχα κάνει ποτέ καμιά γυναίκα, γυναίκες δεν είχα κάνει, κι αν είχα κάνει και καμιά, σαν άντρας ήταν κι αυτή. Ήταν η εποχή…Ναι, ήταν η εποχή που δεν μου πήγαινε να κάνω γυναίκες. Γνωστοί ζωγράφοι όπως ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο Ελ Γκρέκο, ο Μιχαήλ Άγγελος και γενικά οι μεγάλοι ζωγράφοι άλλων εποχών, πόσο έχουν επηρεάσει την ιδεολογία σας για την ζωγραφική και τον τρόπο έκφρασης ; Όλοι αυτοί σ' επηρεάζουν με την εικόνα που έχουν, σ' επηρεάζει, το θεωρείς δηλαδή κάτι πολύ καλό, σημαντικό κι ενδιαφέρον μολονότι διαφέρουν αυτοί, αλλά οτιδήποτε είναι καλό μ' ενδιαφέρει στην τέχνη, οτιδήποτε. Να, έχω εκεί παιδικά σχέδια γιατί είναι τέλεια. Ότι είναι καλό μ' αρέσει, δεν έχω προτιμήσεις, ο Πικάσο μ' αρέσει πάρα πολύ. Κι όλοι αυτοί οπωσδήποτε επηρεάζουν για να βγει ένα τελικό…Σου ταιριάζουνε, κι άμα σου ταιριάζουνε επηρεάζεσαι και δεν είναι κακό, αρκεί να ταιριάζει με την ψυχοσύνθεση τη δική σου…
Ευχαριστήσαμε τον Δημήτρη Μυταρά για τον χρόνο του και φύγαμε γεμάτοι λόγια και εικόνες... Γιάννης Μανιάτης - Νίκος Αντωνόπουλος για το www.lexima.gr
